به گزارش مجله خبری نگار در واقع آهن آنقدر سمی است که جذب آن از دستگاه گوارش به شدت کنترل میشود. در بیشتر موارد این کار اثرات مضر آهن اضافی را به حداقل میرساند.
در ادامه این مقاله با عوارض و مضرات مصرف زیاد آهن در بدن آشنا میشوید.
آهن یک ماده معدنی ضروری در رژیم غذایی است که بیشتر توسط گلبولهای قرمز خون استفاده میشود. آهن بخش مهمی از هموگلوبین، پروتئینی است که در گلبولهای قرمز خون یافت میشود. هموگلوبین مسئول رساندن اکسیژن به تمام سلولهای بدن است.
دو نوع آهن در رژیم غذایی وجود دارد:
آهن هِم: این نوع آهن فقط در غذاهای حیوانی و بیشتر در گوشت قرمز یافت میشود و نسبت به آهن غیر هِم راحتتر جذب میشود
آهن غیر هِم: بیشتر آهن رژیمی به شکل غیر هِم است. هم در حیوانات و هم در گیاهان یافت میشود. جذب آن را میتوان با اسیدهای آلی مانند ویتامین C افزایش داد، اما توسط ترکیبات گیاهی مانند فیتات کاهش مییابد
افرادی که در رژیم غذایی خود آهن هِم کم مصرف میکنند یا اصلا مصرف نمیکنند، در معرض افزایش خطر کمبود آهن هستند.
بسیاری از افراد به خصوص زنان دچار کمبود آهن هستند. در واقع کمبود آهن شایعترین کمبود مواد معدنی در جهان است.
دو دلیل وجود دارد که چرا سطح آهن در بدن به شدت تنظیم میشود:
*آهن یک ماده مغذی ضروری است که در بسیاری از عملکردهای اساسی بدن نقش دارد بنابراین باید مقدار کمی از آن را دریافت کنیم
*سطوح بالای آهن به طور بالقوه سمی است بنابراین باید از دریافت بیش از حد آن اجتناب کنیم
بدن با تنظیم میزان جذب آهن از دستگاه گوارش، سطح آهن را تنظیم میکند. هپسیدین، هورمون تنظیم کننده آهن بدن، مسئول حفظ تعادل ذخایر آهن است و عملکرد اصلی آن سرکوب جذب آهن است.
اساسا این تنظیم به روش زیر کار میکند:
*ذخایر آهن بالا -> سطح هپسیدین افزایش مییابد -> جذب آهن کاهش مییابد
*ذخایر کم آهن -> سطوح هپسیدین کاهش مییابد -> جذب آهن افزایش مییابد
در بیشتر مواقع این سیستم به خوبی کار میکند. با این حال برخی اختلالات که تولید هپسیدین را سرکوب میکنند، میتوانند منجر به اضافه بار آهن شوند.
از سوی دیگر شرایطی که تشکیل هپسیدین را تحریک میکنند ممکن است باعث کمبود آهن شوند.
تعادل آهن نیز تحت تاثیر میزان آهن در رژیم غذایی ما قرار میگیرد. با گذشت زمان رژیمهای غذایی کم آهن ممکن است باعث کمبود آن شوند. به همین ترتیب مصرف بیش از حد مکملهای آهن ممکن است باعث مسمومیت شدید با آهن شود.
مسمومیت با آهن میتواند ناگهانی یا تدریجی باشد.
بسیاری از مشکلات جدی سلامتی ممکن است در اثر مصرف بیش از حد تصادفی، مصرف مکملهای با دوز بالا برای مدت طولانی یا اختلالات مزمن اضافه بار آهن ایجاد شوند.
در شرایط عادی آهن آزاد بسیار کمی در جریان خون گردش میکند. آهن آزاد به طور ایمن به پروتئینهایی مانند ترانسفرین متصل میشود که از ایجاد آسیب جلوگیری میکند.
با این حال مسمومیت با آهن میتواند به میزان قابل توجهی سطح آهن آزاد را در بدن افزایش دهد. آهن آزاد یک پرو اکسیدان است – برعکس یک آنتی اکسیدان – و ممکن است باعث آسیب به سلولها شود.
شرایط متعددی ممکن است باعث افزایش آهن آزاد در بدن شوند که عباتند از:
مسمومیت با آهن: مسمومیت زمانی رخ میدهد که افراد، معمولا کودکان، بیش از حد مکملهای آهن مصرف کنند
هموکروماتوز ارثی: یک اختلال ژنتیکی که با جذب بیش از حد آهن از غذا مشخص میشود
مسمومیت حاد با آهن زمانی اتفاق میافتد که افراد در مصرف مکملهای آهن زیاده روی کنند. مقادیر کمتر از ۲۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن معمولا بی خطر هستند، اما ممکن است علائم گوارشی خفیفی ایجاد کنند. مقادیر بین ۲۰ تا ۶۰ میلی گرم بر کیلوگرم مسمومیت خفیف تا متوسط ایجاد میکنند و دوزهای بالاتر از ۶۰ میلی گرم بر کیلوگرم میتوانند باعث فروپاشی گردش خون و علائم جدی شوند.
به طور مشابه، مصرف مکرر مکمل آهن با دوز بالا ممکن است مشکلات جدی ایجاد کند. حتما دستور العملهای مکملهای آهن را دنبال کنید و هرگز بیش از آنچه پزشک توصیه میکند مصرف نکنید.
علائم اولیه مسمومیت با آهن ممکن است شامل درد معده، حالت تهوع و استفراغ باشد. به تدریج آهن اضافی در اندامهای داخلی تجمع مییابد و باعث آسیب بالقوه کشنده به مغز و کبد میشود.
مصرف طولانی مدت مکملهای با دوز بالا ممکن است به تدریج علائمی شبیه به اضافه بار آهن ایجاد کند.
اضافه بار آهن به تجمع تدریجی آهن بیش از حد در بدن اشاره دارد. این مشکل ناشی از ناتوانی سیستم تنظیمی بدن در حفظ سطح آهن در محدوده سالم است.
برای اکثر مردم اضافه بار آهن نگران کننده نیست. با این حال این مشکل برای کسانی است که از نظر ژنتیکی مستعد جذب بیش از حد آهن از دستگاه گوارش هستند.
شایعترین اختلال اضافه بار آهن، هموکروماتوز ارثی است. این بیماری منجر به تجمع آهن در بافتها و اندامها میشود. با گذشت زمان هموکروماتوز درمان نشده خطر ابتلا به آرتریت، سرطان، مشکلات کبدی، دیابت و نارسایی قلبی را افزایش میدهد.
بدن هیچ راه آسانی برای دفع آهن اضافی ندارد. موثرترین راه برای خلاص شدن از شر آهن اضافی از دست دادن خون است؛ بنابراین زنان در دوران قاعدگی کمتر دچار اضافه بار آهن میشوند. به همین ترتیب کسانی که به طور مکرر خون اهدا میکنند در معرض خطر کمتری برای اضافه بار آهن هستند.
اگر مستعد اضافه بار آهن هستید میتوانید خطر مشکلات سلامتی را با موارد زیر به حداقل برسانید:
*مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز را کاهش دهید
*اهدای خون به طور منظم داشته باشید
*از مصرف ویتامین C با غذاهای غنی از آهن اجتناب کنید
*از استفاده از ظروف آهنی خودداری کنید
با این حال اگر اضافه بار آهن در شما تشخیص داده نشده است کاهش مصرف آهن به طور کلی توصیه نمیشود.
شکی نیست که مقادیر بالای آهن ممکن است منجر به سرطان در حیوانات و انسان شود. به نظر میرسد که اهدای خون منظم یا از دست دادن خون ممکن است این خطر را کاهش دهد.
مطالعات مشاهدهای نشان میدهد که مصرف زیاد آهن هِم ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش دهد.
آزمایشهای بالینی روی انسان نشان داده است که آهن هِم از مکملها یا گوشت قرمز ممکن است تشکیل ترکیبات نیتروسامین سرطان زا را در دستگاه گوارش افزایش دهد.
ارتباط گوشت قرمز و سرطان یک موضوع داغ است. اگرچه مکانیسمهای قابل قبولی برای توضیح این پیوند وجود دارد، اما بیشتر شواهد بر اساس مطالعات مشاهدهای است.
به نظر میرسد که هم اضافه بار آهن و هم کمبود آهن افراد را مستعد ابتلا به عفونت میکند. دو دلیل برای این وجود دارد:
*سیستم ایمنی از آهن برای از بین بردن باکتریهای مضر استفاده میکند بنابراین مقداری آهن برای مبارزه با عفونتها مورد نیاز است
*سطوح بالای آهن آزاد رشد باکتریها و ویروسها را تحریک میکند، بنابراین مقادیر بالای آهن میتواند اثر معکوس داشته باشد و خطر عفونت را افزایش دهد
چندین مطالعه نشان میدهد که مکملهای آهن ممکن است فراوانی و شدت عفونتها را افزایش دهد، اگرچه برخی از مطالعات هیچ تاثیری پیدا نکردند.
افراد مبتلا به هموکروماتوز ارثی نیز بیشتر مستعد ابتلا به عفونت هستند.
برای بیمارانی که در معرض خطر بالای عفونت قرار دارند، مصرف مکمل آهن باید یک تصمیم منطقی باشد و تمام خطرات احتمالی باید در نظر گرفته شود.
به طور خلاصه آهن در مقادیر زیاد میتواند خطرناک باشد.
با این حال مگر اینکه دچار اختلال اضافه بار آهن باشید به طور کلی نیازی به نگرانی در مورد دریافت بیش از حد آهن از رژیم غذایی خود ندارید.
مکمل آهن داستان دیگری است. برای کسانی که از کمبود آهن رنج میبرند مفید است، اما ممکن است برای کسانی که دچار کمبود آهن نیستند مضر باشد.
هرگز مکمل آهن مصرف نکنید مگر اینکه پزشک تان توصیه کند.
منبع:سومیتا